تغذیه ورزشکاران و تامین انرژی(۲)
یک ورزشکار حرفه ای تا زمانی که نداند چه باید مصرف کند و چگونه و با چه مواد غذایی کلیه نیازهایش را تامین کند ، موفق نخواهد بود.
ویتامینها
ویتامینها مطمئناً بحثانگیزترین موضوع در رشته تغذیه میباشد. این موضوعی است که از یک طرف بیشترین حامیان را دارد شامل پزشکان متخصص که از ویتامین درمانی در معالجه یک سری امراض استفاده میکنند و از طرف دیگر بیشترین مخالفین را دارد که استفاده از آنها را به طور قطع محکوم میکنند و معتقدند که آنها هیچ فایدهای ندارند جز این که فقط ادرار را زیاد میکنند. در حالی که بیشتر از یک قرن پیش تاکنون مطالعات راجع به ویتامینها باب شده است تعداد کمی از مردم نقش صحیح آنها را در بدن میشناسند. آن چه بیشتر پژوهشگران میتوانند ثابت کنند این است که بدن بدون آنها نمیتواند به خوبی و به درستی فعالیت کند. ویتامینها میبایستی به عنوان کاتالیزورهای شیمیایی موادغذایی جهت تأثیر بیشتر آنها در بدن به حساب آیند. ویتامینها در بدن به طور متقابل عمل میکنند وجود یکی از آنها برای فعالیتهای صحیح دیگری ضروری است. بدن قادر به ساخت ویتامین نیست و از آنجایی که آنها به مقدار کمی لازم هستند تنها منبع آنها غذایی است که میخوریم.
ویتامینها یا محلول در چربی (K, E, D, A) یامحلول در آب هستند (ویتامینهای B و C ). اگر ویتامینهای محلول در چربی اضافی دریافت شوند میتوانند اثر سمی داشته باشند چون در بدن ذخیره میشوند. ویتامینهای محلول در آب کمتر در بدن ذخیره میشوند و به سرعت از طریق ادرار دفع میشوند. آنها نسبت به ویتامینهای محلول در چربی بهمیزان کمتری پایدارهستند. بنابراین به وسیله پختن، منجمد شدن، انبار کردن، حملونقل و دیگر اعمال مشابه از بین میروند. زمانی که کمبود ویتامین میتواند تأثیر زیانآوری در کارکرد بدن داشته باشد (امروزه بیشتر ورزشکاران آن را با اضافه کردن مکملها جبران میکنند) مطمئنترین تدبیر بر علیه کمبود آن خوردن زیاد انواع سبزیجات و میوههای تازه است.اعتقادبرایناست کهاگرورزشکاراندونوع سبزیریشهای ودونوع سبزیجات سبز و حداقل دو نوع میوه در روزبخورند به حدمتعادلی ویتامین دریافت میکنند.
داروهای خاص بخصوص آنتیبیوتیکهای طیف وسیع، تأثیر ویرانکنندهای بر تعدادی از ویتامینها (بخصوص گروه B ) دارند. این اثر در روده صورت میگیرد. در این مرحله لازم است که ویتامینها را بشناسیم و اثرات وجود یا عدم وجود آنها را روی بدن و منابع اصلی غذایی آنها را شناسایی کنیم.
جدول صفحات 82 و84 اقلام تخصصیتری را در مورد ویتامینها در اختیار ما قرار میدهد و باید همراه با توضیحات عمومی زیر مورد استفاده قرار گیرد.
ویتامین A
ویتامین A واقعی فقط در غذاهای حیوانی یافت میشود اما پیشسازهای ویتامین A یا کاروتن در سبزیجات و هویج وجود دارند. فرآوردههای لبنی کم چرب حاوی ویتامین A نیستند و یا خیلی کم از آن دارند. این مسئله در مورد گوشت سفید، ماهی و سبزیجات سفید نیز صادق است. ویتامین A در مقابل گرما مقاوم است ولی نور و اکسیژن روی آن اثر میگذارد از این رو انبار کردن در مقابل نور روی خواص آن اثر میگذارد.
ویتامین 1 B
در انگلستان این ویتامین به بیشتر نانها و غلات اضافه میشود. این ویتامین به آسانی با پختن و منجمد کردن از بین میرود. بیشتر غذاها مقداری ویتامین 1 B دارد اگرچه این مقدار در نشاسته تصفیه شده، شکر و الکل خیلی کم میباشد.
ویتامین 2 B
ترکیب آن بسیار شبیه به ویتامین 1 B است. این ویتامین در مقابل گرما مقاوم است. بنابراین مقدار کمی از آن در هنگام پخت از بین میرود. به وسیله اشعه ماورای بنفش از بین میرود بنابراین از تابش نور خورشید بایستی دور نگاه داشته شود.
ویتامین 3 B (نیاسین)
ویتامین 3 B میتواند از اسید آمینه تریپتوفان ساخته شود. این ویتامین در بیشتر غذاها وجود دارد. ولی در الکل و غذاهای تصفیه شده وجود ندارد. در مقابل پختن بسیار مقاوم است.
ویتامین 6 B (پیریدوکسین)
نیاز به این ویتامین برای افرادی که رژیم پروتئینی خوبی ندارند افزایش مییابد. این ویتامین نسبت به آب بخصوص هنگام پختن ناپایدار است.
ویتامین 7 B (کولین)
در بدن از پروتئین بدست میآید و در عملکرد لستین مهم است (صفحه 82)
ویتامین 12 B (سیانوکوبالامین)
این ویتامین به مقدار خیلی کمی در غذاهای گیاهی یافت میشود. بنابراین گیاهخواران بایستی برای دریافت آن تغذیه کاملی داشته باشند. در حالی که به پختن مقاوم است ولی مقدار کمی از آن در آب وارد میشود.
اسید فولیک
بیشتر اثرات مفید آن در پختن و اشکال دیگر تهیه غذا از بین میرود. در سبزیجات، حبوبات و گندم وجود دارد.
بیوتین
در بیشتر غذاها وجود دارد. همچنین میتواند در روده ساخته شود. فرآوری و پخت روی آن تأثیر ندارد.
ویتامین C
فقط در انواع سبزیجات و میوهها در دسترس میباشد. این ویتامین نسبت به پختن و کنسرو کردن بسیار آسیبپذیر است و ارزش غذایی آن از بین میرود.
ویتامین D
این ویتامین فقط در مقدار کمی از غذاها وجود دارد، منبع اصلی آن روغن ماهی است. برداشت چربی از غذا مانند کباب کردن ارزش این ویتامین را کاهش میدهد.
آهن
این ماده معدنی نقش مهمی در انتقال اکسیژن ایفا میکند. آهن در ماده رنگی هموگلوبین است که با الحاق با اکسیژن میتواند آن را به بافتهای فعال برای تنفس انتقال دهد. کمبود آهن منجر به حالتی به نام کمخونی میشود که به موجب آن خون قابلیت کمتری برای انتقال اکسیژن دارد و تولید علائم خستگی و از نفسافتادگی را در فشارهای بدنی مینماید. تشخیص آن توسط علائمی از قبیل رنگپریدگی پوست مخصوصاً در مخاط پلک چشم به آسانی میسر میشود. این وضعیت در زنان بالغ به دلیل عادت ماهیانه بیشتر از مردان به چشم میخورد. از آنجایی که تعدادی از ورزشکاران حرفهای زن با تمرینات سنگین و کاهش چربی بدن دچار حالت آمنوره (قطع قاعدگی) میشوند کمخونی نباید بدون درمان رها شود. در حقیقت بسیاری از زنان ورزشکار از داروهای آهن مثل Ferrograd C مرتباً استفاده میکنند تا از این حالت جلوگیری کنند. باید یادآور شد که داروهای آهن بدون حضور ویتامین C جذب نمیشوند بنابراین زمانی که داروهای آهن حاوی ویتامین C نباشند مکملهای اسید اسکوربیک (ویتامین C ) باید همراه آن مصرف شوند.
مصرف بیش از حد آهن ممکن است منجر به واکنشهای نامطلوب نظیر استفراغ و اسهال شود البته بروز چنین علائمی با مصرف بسیار غیرمتعارف آهن ایجاد میشود. غذاهایی نظیر دل و جگر، سبزیجات شامل (اسفناج و شاهی) از نظر آهن غنی هستند بنابراین بایستی به طور مرتب در برنامه غذایی موجود باشند.